Menu Zamknij

Nature Based Solutions (NBS)

To rozwiązania oparte na przyrodzie, czyli celowe interwencje, które opierając się na właściwościach przyrody pozwalają na rozwiązywanie wyzwań, przed którymi stoją społeczeństwa.

Komisja Europejska definiuje je jako:

opłacalne (wydajne ekonomicznie), dostarczające równocześnie korzyści natury ekologicznej, ekonomicznej i społecznej, a także wspierające adaptację do zmian klimatu. Rozwiązania te wprowadzają do miast i innych obszarów lądowych i wodnych zagospodarowanych przez człowieka, elementy i procesy występujące w naturze i w krajobrazie nieprzekształconym, poprzez działania systemowe, zaadaptowane do warunków lokalnych i efektywne pod względem korzystania z zasobów.

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody, rozumie rozwiązania oparte na przyrodzie jako:

działania mające na celu ochronę, zrównoważone zarządzanie i przywracanie naturalnych lub zmodyfikowanych ekosystemów, które skutecznie i adaptacyjnie radzą sobie z wyzwaniami społecznymi, zapewniając jednocześnie dobrostan człowieka i korzyści związane z różnorodnością biologiczną.

NBS mogą przyczyniać się do:

  • ograniczenia skutków zmiany klimatu, jak np. parki, czy zieleńce ograniczające efekt miejskiej wyspy ciepła, czy ogrody deszczowe zatrzymujące wody opadowe;
  • zwiększenia bioróżnorodności, jak np. strefy biocenotyczne w parkach miejskich czy łąki kwietne w miejsce trawników;
  • poprawy jakości środowiska, poprzez m.in oczyszczanie wód deszczowych czy powietrza;
  • poprawy jakości życia na terenach zurbanizowanych.

Więcej informacji o rozwiązaniach opartych na przyrodzie zajdziecie w następujących publikacjach:

Błękitno-zielona infrastruktura (BZI)

Są to rozwiązania mające na celu włączanie rozwiązań opartych na przyrodzie (NBS) do zagospodarowywania terenu. BZI to wszelkie założenia zieleni, w szczególny sposób rozwiązujące występujące lokalnie problemy i poprawiające mikroklimat miejsca. Do rozwiązań BZI można zaliczyć w szczególności takie, które pozwalają efektywnie zagospodarować wodę - np. deszczówkę. Wśród rodzajów BZI należy wymienić:

  • zbiorniki i stawy retencyjne,
  • niecki infiltracyjne,
  • muldy i rowy,
  • ogrody deszczowe.

Fundacja Sendzimira przygotowała wiele publikacji na temat tego, jak partycypacyjnie wprowadzić ww. rozwiązania w przestrzeni. Zachęcamy do zapoznania się z naszymi książkami, broszurami oraz filmami, które pomogą Wam zrozumień na czym polega tworzenie obiektów błękitno-zielonej infrastruktury, oraz jak można samodzielnie takie rozwiązania stworzyć.

Publikacje specjalistyczne:

Publikacje dla szerokiego grona odbiorców:

Usługi ekosystemów

Usługi ekosystemów opierają się na najważniejszym światowym mega-zasobie, jakim jest ekosystem. Ekosystem ilustruje funkcjonowanie przyrody. Składa się głównie z roślin, zwierząt, mikroorganizmów, wody, powietrza, pomiędzy którymi zachodzą interakcje. Funkcjonowanie ekosystemów jest podstawą dobrobytu człowieka. Stanowi również najbardziej ekonomicznie uzasadnioną działalność, ponieważ prawie każdy zasób, z którego na co dzień korzysta ludzkość, bezpośrednio lub pośrednio zależy od przyrody. Korzyści, które człowiek czerpie z przyrody, określa się pojęciem usług ekosystemów.

Literatura dodatkowa:

  1. Millennium Ecosystem Assessment, 2005. Ecosystems and Human Well-being: Synthesis. Island Press, Washington, DC
  2. Kronenberg J., Bergier T., Podręcznik wyzwania zrównoważonego rozwoju w Polsce, Fundacja Sendzimira, Kraków, 2010

Usługi ekosystemów można podzielić na cztery kategorie:

Usługi podstawowe lub siedliskowe (supporting lub habitat services)

Na nich opierają się prawie wszystkie pozostałe typy usług. Ekosystemy zapewniają przestrzeń życiową roślinom i zwierzętom, utrzymują również ich różnorodność.

Siedliska zapewniają wszystko, co jest potrzebne każdej roślinie i zwierzęciu, aby przetrwać: żywność, wodę i schronienie. Każdy ekosystem udostępnia różne siedliska, które mogą być niezbędne do cyklu życiowego danego gatunku. Wszystkie gatunki wędrowne, np. ptaki, ryby, ssaki i owady, zależą od różnych ekosystemów, z których korzystają podczas swoich wędrówek.

W marcu 2010 r. IUCN stwierdziła w swoim raporcie, że utrata siedlisk jest największym zagrożeniem dla motyli europejskich i może doprowadzić do wyginięcia kilku gatunków. Utrata siedlisk następuje w wyniku zmian klimatycznych oraz przez niezrównoważoną działalność rolną. Winne są także pożary lasów i rozwój turystyki (IUCN 2010).

Różnorodność genetyczna (pomiędzy populacjami gatunków oraz wewnątrz tych populacji) wyodrębnia wiele odmian lub ras. Jest ona podstawą dobrze dostosowanych do danego miejsca kultywarów (odrębnych, jednorodnych, trwałych odmian). Bioróżnorodność zapewnia także pulę genów potrzebnych do rozwoju upraw komercyjnych i zwierząt hodowlanych. W niektórych siedliskach występuje wiele gatunków. Powoduje to, że w stosunku do innych siedlisk są one bardziej różnorodne pod względem genetycznym. Ten rodzaj siedlisk nazywamy zagrożonymi obszarami bioróżnorodności (biodiversity hotspots).

Na Filipinach podjęto inicjatywę dotyczącą ochrony lokalnych odmian ryżu. Starano się także wyhodować takie szczepy, które będą lepiej dostosowane do lokalnych warunków. Celem było zwiększenie zbiorów i podniesienie jakości nasion. Dałoby to mieszkańcom większą niezależność wobec hodowców roślin. Hodowla taka byłaby też znacznie tańsza (SEARICE 2007)

Usługi regulacyjne (regulating services)

Usługi ekosystemów regulujące jakość powietrza i gleby lub zapewniające kontrolę przeciwpowodziową i przeciwchorobową

Drzewa i tereny zielone obniżają temperaturę w miastach. Lasy mają wpływ na opady i dostępność wody w skali lokalnej i regionalnej. Drzewa i inne rośliny pełnią również bardzo istotną rolę w regulowaniu jakości powietrza, usuwając zanieczyszczenia z atmosfery.

Udowodniono, że Park Cascine we włoskim mieście Florencja utrzymał swoją zdolność usuwania zanieczyszczeń na poziomie ok. 72,4 kg/ha rocznie (obniżając po 19 latach swoją wydajność o zaledwie 3,4 kg/ha do 69 kg/ha), pomimo pewnych start w drzewostanie i ekstremalnych zdarzeń pogodowych (Paoletti i in. 2011). Szkodliwe zanieczyszczenia, usuwane przez drzewa rosnące w parku, to głównie: O3, CO, SO2, NO2, CO2 i zanieczyszczenia pyłowe.

Ekosystemy regulują klimat w wymiarze globalnym, magazynując gazy cieplarniane. Rosnące drzewa i rośliny usuwają dwutlenek węgla z atmosfery, skutecznie zamykając go w swoich tkankach (sekwestracja, czyli wychwytywanie i magazynowanie węgla).

Miejskie drzewa pełnią też bardzo ważną rolę w procesie sekwestracji węgla: w Stanach Zjednoczonych zatrzymują one rocznie do 22,8 mln ton węgla (wg szacunków wykonanych w 2002 r.) (Nowak i Crane 2002). Wskaźnik ten można porównać do emisji tworzonych przez ludność zamieszkującą teren Stanów Zjednoczonych w ciągu pięciu dni. Usługę sekwestracji wycenia się na kwotę 460 mln USD rocznie i całkowitą kwotę wynoszącą 14 300 mln USD.

Ekosystemy i żywe organizmy tworzą strefy ochronne, zabezpieczające przed klęskami żywiołowymi. Dzięki temu chronią lub obniżają skalę zniszczeń powodowanych przez ekstremalne zdarzenia pogodowe lub naturalne zagrożenia, np. powodzie, sztormy, tsunami, lawiny, osunięcia ziemi. Rośliny stabilizują zbocza gór, a rafy koralowe i lasy namorzynowe pomagają chronić wybrzeża przed zniszczeniami powodowanymi przez sztormy.

W kalifornijskim mieście Napa, dorzecze rzeki Napa zostało zrewitalizowane poprzez utworzenie wokół miasta terenów zalewowych, bagien i mokradeł (studium przypadku TEEB opracowane przez Almack 2010b). Działania te stworzyły skuteczną zaporę przeciwpowodziową, która spowodowała oszczędności finansowe, majątkowe oraz uratowała życie wielu ludziom.

Ekosystemy w postaci mokradeł oczyszczają ścieki. Biologiczna aktywność mikroorganizmów znajdujących się w glebie prowadzi do rozkładu większości odpadów, dzięki czemu dochodzi do eliminacji patogenów (bakterii powodujących choroby) oraz obniżenia ilości biogenów i zanieczyszczeń.

Gdyby w amerykańskim stanie Luizjana zastąpić konwencjonalne oczyszczalnie ścieków mokradłami, można byłoby zaoszczędzić od 785 do 34 700 USD na hektar mokradeł (w 1995 r.) (Breaux i in. 1995).

Erozja gleby jest kluczowym czynnikiem degradacji gruntów oraz pustynnienia. Tymczasem pokrywa roślinna zapobiega erozji gleby, a jej żyzność jest niezbędna do rozwoju roślin oraz rolnictwa. Dobrze funkcjonujące ekosystemy dostarczają glebie biogenów, które są niezbędne do rozwoju roślin.

W Hawanie na Kubie (1996) duża część żywności dla mieszkańców była produkowana w miejskich ogródkach: 8 500 ton produktów rolnych, 7,5 mln jaj i 3 650 ton mięsa (dane wg Altieri, 1999).

Owady, ptaki, nietoperze i wiatr zapylają rośliny, co umożliwia rozwój owoców, warzyw i nasion.

Ze 155 wiodących na świecie upraw roślin konsumpcyjnych ok. 87 zależy od zapylenia przez zwierzęta, także te uważane za najbardziej dochodowe, np. kakao i kawa (Klein i in. 2007).

Ekosystemy pełnią ważną rolę w walce ze szkodnikami i chorobami przenoszonymi przez rośliny, zwierzęta i ludzi. Ekosystemy, poprzez działalność drapieżników i pasożytów, kontrolują szkodniki i choroby. Ptaki, nietoperze, muchy, osy, żaby i grzyby działają jako naturalne mechanizmy kontroli.

W południowym Beninie udało się opanować hiacynta wodnego przy zastosowaniu trzech naturalnych wrogów tej rośliny (De Groote i in. 2003). Koszt projektu dotyczącego kontroli biologicznej wyniósł zaledwie 2,09 mln USD (wartość bieżąca), ale jego skumulowaną wartość oszacowano na kwotę 260 mln USD (wartość bieżąca) (przy założeniu, że projekt będzie nieprzerwanie tworzyć korzyści przez okres 20 lat). Stosunek korzyści i kosztów wyniósł 124:1.

Usługi zaopatrujące (provisioning services)

Usługi ekosystemów opisujące materiały i energię, których dostarczają ekosystemy.

Ekosystemy zapewniają warunki do produkcji żywności. Pochodzi ona najczęściej z zarządzanych przez człowieka ekosystemów rolniczych, chociaż systemy morskie i słodkowodne, lasy i ogrodnictwo miejskie także dostarczają żywności.

W Hawanie na Kubie (1996) duża część żywności dla mieszkańców była produkowana w miejskich ogródkach: 8 500 ton produktów rolnych, 7,5 mln jaj i 3 650 ton mięsa (dane wg Altieri, 1999).

Ekosystemy dostarczają różnorodnych materiałów budowlanych oraz paliw, w tym drewna, biopaliw i olejów roślinnych, które są pozyskiwane bezpośrednio z dzikich i uprawnych gatunków roślin.

W handlu i działalności prowadzonej na własne potrzeby, bardzo ważną rolę pełnią produkty leśne inne niż drewno, np. kauczuk, lateks, rattan i oleje roślinne. Ocenia się, że światowy handel tymi produktami generuje rocznie 11 mld USD (Roe i in. 2002).

Ekosystemy pełnią kluczową rolę w dostarczaniu wody dla mieszkańców miast, zapewniając jej przepływ, magazynowanie i oczyszczanie. Roślinność i lasy wpływają na ilość dostępnych lokalnych zasobów wodnych.

Szacowana wartość usług świadczonych przez fynbos (południowoafrykański ekosystem górski), zajmujący obszar zaledwie 4 km2 wykazała, że wartość tego systemu w największym stopniu zależy od dostarczania wody. Oszacowano, że ta wartość wahała się od ok. 4,2 mln do 66,6 mln USD w 1997 r., w zależności od poziomu jakości gospodarowania tym systemem (Higgens i in. 1997).

Bioróżnorodne ekosystemy dostarczają wielu roślin, które wykorzystuje się jako tradycyjne leki lub surowce dla branży farmaceutycznej. Wszystkie ekosystemy stanowią potencjalne źródło zasobów leczniczych.

80% ludności na świecie nadal zależy od medycyny opartej na ziołolecznictwie (WHO 2002), a wartość sprzedaży leków produkowanych na bazie naturalnych składników wynosi 57 mld USD rocznie (Kaimowitz 2005).

Usługi kulturowe (cultural services)

Zaliczamy do nich niematerialne korzyści, które ludzie czerpią z kontaktu z ekosystemami. Usługi kulturowe oferują korzyści estetyczne, duchowe i psychiczne.

Spacery i uprawianie sportu na terenach zielonych pomagają mieszkańcom zachować zdrowie i się zrelaksować. Rola, którą pełni zieleń miejska w utrzymaniu kondycji fizycznej i psychicznej jest coraz bardziej doceniana, chociaż wciąż trudno ją zmierzyć.

Profesor Thomas Elmqvist zbadał wartość pieniężną usług ekosystemów związanych z miejskimi terenami zieleni, biorąc pod uwagę 10 badań dotyczących 9 miast w Chinach i 1 w USA (Elmqvist i in. 2011). Okazało się, że pozycje „rekreacja” i „skutki zdrowotne” odpowiednio wygenerowały średnią wartość 5 882 i 17 548 USD na hektar rocznie, przy łącznej średniej wartości siedmiu rodzajów usług w wysokości 29 475 USD na hektar rocznie.

Ekosystemy i bioróżnorodność przyczyniają się często do rozwoju turystyki, która z kolei tworzy korzyści gospodarcze i jest ważnym źródłem dochodów wielu państw. W 2008 r. globalne zyski w branży turystycznej osiągnęły wysokość 944 mld USD. Turystyka kulturowa i ekoturystyka mogą edukować ludzi w zakresie znaczenia różnorodności biologicznej.

W oparciu o kwoty, które ludzie wydali na podróż i lokalne wydatki związane z wycieczkami na rafy koralowe na Hawajach oszacowano, że wartość związana z tymi rafami wynosi 97 mln USD rocznie (studium przypadku TEEB opracowane przez van Beukering i Cesar 2010). Informacja ta pokazuje, jak duże dochody może wygenerować ekosystem (dla osób indywidualnych, firm i państwa).

Język, wiedza i środowisko przyrodnicze były ze sobą mocno związane od zarania ludzkości. Bioróżnorodność, ekosystemy i naturalne krajobrazy zawsze stanowiły i stanowią źródło inspiracji dla sztuki, kultury i, w coraz większym zakresie, dla nauki.

Prehistoryczne dzieła sztuki naskalnej w Południowej Afryce, Australii i Europie oraz inne podobne przykłady znajdujące się na całym świecie są dowodem na to, jak mocno przyroda inspirowała sztukę i kulturę od początku historii ludzkości. Współczesna kultura, sztuka i wzornictwo nadal czerpie ze środowiska przyrodniczego.

W wielu częściach świata elementom przyrody, m.in. lasom, jaskiniom lub górom przypisuje się szczególne znaczenie (uważane są za święte). Przyroda odgrywa ważną rolę w niektórych tradycjach religijnych i w wiedzy przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Związane z nią zwyczaje mają duże znaczenie w tworzeniu poczucia przynależności.

W kościele maronickim w Libanie duchowni bronili posiadanego przez nich wzgórza porośniętego dziewiczym lasem śródziemnomorskim. Zaangażowali się w walkę nie ze względu na argumenty naukowe i prawne, ale dlatego, że obrona wzgórza wpisywała się w kulturę maronicką, teologię i religię (Palmer i Finlay 2003).

Definicje i przykłady pochodzą z publikacji Fundacji Sendzimira: Poradnik TEEB dla miast: usługi ekosystemów w gospodarce miejskiej.